POWIEŚĆ REALISTYCZNA

Pojęcie powieść realistyczna składa się z dwóch ogromnych zbiorów pojęciowych, które obejmują wiele zjawisk literaturoznawczych. Z jednej strony powieść jako sztandarowy gatunek literacki epiki, a z drugiej realizm jako klucz do odczytywania literatury Zachodu w myśl koncepcji mimesis czyli naśladowania rzeczywistości przez sztukę. Przejawy realizmu znajdujemy w literaturze i sztuce od czasów Homera, poprzez dzieła średniowieczne, aż do czasów nowożytnych.

Realizm można rozumieć jako przedstawianie rzeczywistości zgodne z dokładną i obiektywną obserwacją prowadzoną przez twórcę na wzór obserwacji naukowej. W powieści mówimy o prawdopodobieństwie zdarzeń, które choć są fikcyjne (wymyślone przez autora), to mogłyby mieć miejsce naprawdę. Realizm zatem to nie tylko przedstawianie faktów, które zaistniały (jak to ukazuje literatura faktu), ale także tych, które mogłyby się zdarzyć, co zakładamy w oparciu o naszą wiedzę o świecie.

Powieść realistyczna realizuje się w wielości różnych odmian powieściowych. Druga połowa XIX i początek XX wieku zaowocowały wybitnymi osiągnięciami prozatorskimi w obrębie realizmu u takich pisarzy jak: Honoriusz Balzac, Charles Dickens, Fiodor Dostojewski, Lew Tołstoj, Bolesław Prus, Eliza Orzeszkowa, Henryk Sienkiewicz, Władysław Stanisław Reymont i wielu innych. Z realizmu bezpośrednio wywodzi się naturalizm (np. „Pani Bovary” Gustava Flauberta), a później behawioryzm (proza Ernesta Hemingwaya).

Realizm stworzył klasyczne reguły gatunku powieściowego, ukształtował narratora wszechwiedzącego, operował fabułą, faworyzował kompozycję zamkniętą, dopuścił w obręb literatury wszelkie odmiany języka, dopuszczał psychologiczne i społeczne motywacje bohatera.