MOTYW DOMU W LITERATURZE

Motyw domu w literaturze spełnia różne funkcje. Może być schronieniem, azylem, arkadią, ostoją tradycji. Utożsamiany bywa też z ojczyzną i tradycyjnymi, patriotycznymi wartościami. W Biblii pojawia się określenie Domu Bożego jako synonimu nieba. Starożytni stoicy domem bogów i ludzi nazywali świat. Dom jako symbol ojczyzny pojawia się w „Odysei” Homera, której bohater tęskni za ojczyzną i domem przez dwadzieścia lat: 10 lat wojny trojańskiej i 10 lat tułaczki po morzach i wyspach.

Motyw domu rodzinnego w literaturze polskiej w utworach zaliczających się do różnych gatunków spotykamy od zarania naszego piśmiennictwa. Dom rodzinny jako element szczęśliwego „kraju lat dziecinnych” szczególnie bogato jest reprezentowany w polskiej literaturze ziemiańskiej wszystkich epok.

Przykłady można wyliczać, poczynając od renesansu i od arkadyjskiej wizji domu Jana Kochanowskiego w „Pieśni świętojańskiej o Sobótce” (Pieśń panny XII) czy we fraszce „Na dom w Czarnolesie”. Pełne szczegółów emocjonalne opisy ziemiańskiego dworku znajdziemy u Mikołaja Reja w „Roku na cztery części rozdzielonym”.

W epoce romantyzmu wyidealizowany obraz polskiego domu rodzinnego ukazał w „Panu Tadeuszu” Adam Mickiewicz. Dworek w Soplicowie staje się symbolem ojczyzny i ostoją tradycji, a jednocześnie krainą szczęśliwą, afirmacją życia w zgodzie z naturą. Jest miejscem, do którego bohaterowie wracają i za którym tęsknią. W Soplicowie pilnie przestrzega się tradycji, nie przyjmuje się obyczajowych nowinek, wszystko musi być jak dawniej, zgodnie z obyczajami szlacheckimi i prawami gościnności.

Pozytywizm z powieścią Elizy Orzeszkowej „Nad Niemnem” przynosi kolejną realizację motywu domu rodzinnego jako polskiego patriotycznego dworku ziemiańskiego a nawet chłopskiej chaty, w których to miejscach przestrzega się tradycji i pielęgnuje pamięć o przeszłości. Także Maria Konopnicka w wierszu „Pieśń o domu” łączy motyw rodzinnego domu z motywem domu w rozumieniu ojczyzny.

W poezji współczesnej dom-ojczyzna pojawia się u Władysława Broniewskiego w wierszu „Bagnet na broń”, w „Pierwszej przechadzce” Leopolda Staffa czy „Kwiatach polskich” Juliana Tuwima.