MOTYW BUNTU W LITERATURZE

Motyw buntu w literaturze przejawia się w różnoraki sposób. Bohaterowie literaccy buntują się przeciwko Bogu, władzy, niesprawiedliwości świata, przeciwko formie, przeciwko samemu sobie. Zniewoleni przeciwstawiają się zaborcom, okupantom czy systemom totalitarnym. Bunt, najczęściej zrodzony z cierpienia i niezgody na otaczającą rzeczywistość, jest wyrazem aktywnej postawy bohatera wobec świata.

Źródła motywu należy szukać w biblijnym buncie Adama i Ewy wobec nakazu Boga. Najsłynniejszym mitologicznym buntownikiem jest Prometeusz, który zbuntował się przeciwko wszechwładzy Zeusa i ukradł z jego Rydwanu Słońca ogień dla ludzkości. Ikoniczną postawę buntu wobec władzy w imię sprzeciwu sumienia ukazał Sofokles w tragedii „Antygona”.

W epoce romantyzmu popularny był motyw buntu młodych przeciwko starym, związany z konfliktem pokoleń i wartości. Adam Mickiewicz w „Odzie do młodości” wyraża sprzeciw wobec zastanych form rzeczywistości. Wierzy w entuzjazm i wspólne działanie młodych, które są według poety czynnikami warunkującymi powstanie nowego świata. Zestawia pozytywny obraz młodego pokolenia ze skrytykowanym pokoleniem starców. W balladzie „Romantyczność” Mickiewicz przedstawia spór klasyków z romantykami, starcie pokolenia realistów z pokoleniem idealistów. Buntuje się w imieniu młodych, którzy kierując się uczuciem zostają potraktowani jako lepsi od bezdusznych racjonalistów.

Ciekawe realizacje motywu buntu znajdujemy w literaturze współczesnej. Bohater „Tanga” Sławomira Mrożka buntuje się w imię powrotu do moralnego ładu, paradoksalnie, wobec pokolenia swoich zbyt liberalnych przodków. W słynnym wierszu „Przesłanie Pana Cogito” Zbigniew Herbert manifestuje bunt przeciwko postawie życia tchórzliwego, pełnego kompromisów. Nakazuje zachowanie postawy „wyprostowanej”, która jest wyrazem człowieczeństwa i gwarancją zachowania tradycyjnych wartości.