POWIEŚĆ PSYCHOLOGICZNA

Powieść psychologiczna w swoim założeniu ma przedstawić życie wewnętrzne bohaterów, koncentruje uwagę na ich przeżyciach, refleksjach, wyobrażeniach, sposobie odczuwania i poznawania świata. Kiedy rozwijała się w obrębie realizmu ujmowała świat wewnętrzny postaci w powiązaniu z sytuacjami społecznymi i obyczajowymi. Przykładem jest „Lalka” Bolesława Prusa, w której można odnaleźć typowe dla powieści psychologicznej techniki, takie jak mowa pozornie zależna, z której wyrasta tzw. monolog wewnętrzny.

Za szczególną odmianę powieści psychologicznej można uznać powieść polifoniczną (wielogłosową), której pierwszym wielkim przedstawicielem był Fiodor Dostojewski. W powieści tego typu narrator opowiada o bohaterach tak, że przyznaje im znaczącą autonomię, indywidualizując nawet język bohaterów. Nie ocenia postaci, a jedynie konfrontuje ich rozmaite stanowiska. Powstaje w ten sposób wielość głosów różnorodnych i często sprzecznych.

Punktem zwrotnym w rozwoju powieści psychologicznej było słynne dzieło Marcela Prousta „W poszukiwaniu straconego czasu”. Świat wewnętrzny bohatera zostaje oddzielony od czynników zewnętrznych i determinujących sposób doświadczania rzeczywistości. Zaczyna dominować subiektywizm i skupienie uwagi na własnym wnętrzu bohatera. Skrajnym punktem tej drogim jest „Ulisses” Jamesa Joyce, a ze słynnym strumieniem świadomości.

Silnym i popularnym nurtem od początku XX wieku stał się psychologizm, znajdujący swoje realizacje w rozmaitych odmianach powieści psychologicznych. Za klasyczny przykład podaje się tu „Granicę” Zofii Nałkowskiej.