LITERATURA FAKTU

Literaturą faktu nazywamy współczesną literaturę narracyjną o charakterze dokumentalnym, której głównym celem jest przedstawianie wiarygodnej relacji o autentycznych wydarzeniach. Proza ta zazwyczaj jest beletryzowana. Zatem do literatury faktu zaliczymy, zarówno reportaż, jak i wszelkie gatunki pograniczne (tj. z pogranicza literatury i dziennikarstwa oraz osobistego świadectwa). Kategoria literatury faktu została wprowadzona przez krytykę w okresie dwudziestolecia międzywojennego.


W polskiej literaturze silny zwrot w kierunku literatury faktu i osobistego dokumentu nastąpił w latach 70. XX wieku, kiedy to wielu twórców zaczęło pisać zamiast powieści reportaże, pamiętniki, wydawać rozmowy i listy, manifestując w ten sposób powszechny wówczas głód prawdy.

Jako przykład reportażu, który niemal w całości składa się z odpowiednio skomponowanych (a czasem zrelacjonowanych) wypowiedzi jego bohatera, można podać książkę „Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall.

Innym głośnym reportażem opublikowanym także końcem lat 70. XX wieku jest „Cesarz” Ryszarda Kapuścińskiego. Autor jako reporter obserwował ostatnie dni panowania cesarza Etiopii, Halje Selasje. Po jego detronizacji i śmierci dotarł do byłych dygnitarzy cesarskiego dworu, spisał ich opowieści o metodach rządzenia na afrykańskim dworze. Reportaż ten można odczytywać jako alegorię wszelkiej dyktatury, także komunistycznej.

W tym samym czasie na emigracji wydano słynną opowieść wspomnieniową „Mój wiek” Aleksandra Wata. Ta barwna i pełna szczegółów narracja jest zapisem rozmowy, którą przeprowadził z Watem Czesław Miłosz.

„Dziennik pisany nocą” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, pisany w latach 1971-2003, przełamuje konwencję dziennika jako intymnej, osobistej wypowiedzi na rzecz wielotomowej kroniki intelektualnej świadka dramatycznej historii XX wieku.